MANASTIR LEPAVINA - SRPSKA PRAVOSLAVNA CRKVA

Poluostrvo Atos, poznatije po nazivu Sveta gora, je najistočnije od tri poluostrva Halkidikija. Od druga dva se razlikuje geografski, ali i geološki, klimatski i istorijski. Sve se to jasno odražava u vegetaciji tog područja. U geološkom smislu, poluostrvo Kasandra je uglavnom sačinjeno od tercijarnih formacija (sedimentne formacije, laporci). Poluostrvo Sitonija je takođe sačinjeno od tercijarnih formacija, ali pretežno od gnajsa i granita. Na poluostrvu Atos možemo vidjeti produžetak geoloških formacija Rodopa, i prelazak u formacije kristalastog škriljca (gnajs, mikašist, krečnjak i mermer) i magmatske stijene (granit, granodioriti, serpentini). 
 

Poluostrvo Atos se i morfološki razlikuje od ostala dva poluostrva. Razlike se ogledaju u strmim padinama i liticama duž obale, u duboko naboranom terenu, i izdizanju planine Atos u vidu piramide koja visinom nadmašuje 2000 metara (2003 m). Poluostrvo je dobilo naziv po planini. Upravo su strme litice u kombinaciji sa kamenitim obalama i morskim strujama na južnom kraju poluostrva navele Kserkesa da izgradi kanal koji će nositi njegovo ime. Ovaj negostoljubivi teren je vjerovatno bio razlog ograničene kolonizacije ovog područja kroz antička vremena, međutim, upravo ga je ta negostoljubivost učinila lokacijom podesnom za osnivanje monaške civilizacije. Geografska izolovanost doprinijela je očuvanju drevnih biljnih i životinjskih vrsta, pa se na ovom području može pronaći 37 endemskih vrsta. Poluostrvo Atos se klimatski razlikuje od ostala dva poluostrva Halkidikija na kojima vlada mediteranska klima. Na klimu poluostrva Atos utiču faktori kao što su značajna nadmorska visina, sjeveroistočni vjetrovi koji vladaju regionom, kao i uzlazne i silazne vazdušne struje niz planinu Atos. Tako na poluostrvu Atos vidimo tipičnu mediteransku klimu samo na sjeveru i duž obale gdje je obala na 150-500 (800) m nadmorske visine, u zavisnosti od mjesta, strmosti terena i vrste stijena. Prostorom dominiraju Alepski bor i širokolisna zimzelena drveća.
 

Klima u unutrašnjosti se kreće od mediteranske ka kontinentalnoj sa veoma zastupljenim širokolisnim listopadnim drvećem (hrast, kesten, breza) i planinskim mediteranskim četinarima (jela i crni bor). U najvišim predjelima Atosa, na visinama iznad otprilike 1600 m, vlada tipična kontinentalna klima sa alpskom vegetacijom. Zahvaljujući raznolikosti geoloških formacija i vrsta stijena, veoma raznovrsnoj topografiji i varijacijama u klimi, poluostrvo Atos se može pohvaliti velikom raznolikošću biljnih i životinjskih vrsta, na svim nivoima. O biodiverzitetu ovog područja najbolje govori broj biljnih i životinjskih vrsta (više od 1200 vrsta biljaka i 350 vrsta pečurki). Vegetaciju čini oko 50 biljnih zajednica. Biljne vrste i krajolici čine jedinstven mozaik varijeteta koji se rijetko nalazi na tako malom području - 30.000 hektara planine Atos. Istorijski se Atos značajno razlikuje od ostatka Halkidikija. Dok su u antička vremena ostala dva poluostrva Halkidikija, Kasandra and Sitonija, veoma rano bila kolonizovana i tako razvila važne gradove od kojih su mnoge podigli Atinjani, na poluostrvu Atos su se, zahvaljujući svojoj izolovanosti, tek rijetki nastanjivali. Zbog mirnog mora koje ih okružuje i prirodnih luka, šume Kasandre i Sitonije su sječene za potrebe brodogradnje i građevinskih radova, a eksploatisali su se i metali i rude, roba se plasirala na tržište Atine, a kasnije i u makedonske zemlje. Kao posljedica, veliki broj vrsta koje su postojale u antička vremena je ugrožen ili iskorijenjen. Suprotno tome, reklo bi se da su šume Atosa ostale skoro netaknute, i da su zadržale svoje drevne karakteristike u smislu raznolikosti vrsta. Tako je i danas, u udaljenijim krajevima. Monaški život koji je takođe stvorio povoljne uslove za razvoj prirodnog okruženja na poluostrvu Atos, kasnije poluostrvu planine Atos, javio se rano. Trend se javljao sporadično do sredine 10. v.n.e. Sredinom 10. vijeka, (963. g), započeta je izgradnja manastira Velika Lavra, nakon čega je uslijedio sistematski razvoj monaškog života koji je okončan sredinom 15. vijeka. Ukupno 20 autonomnih, ‘Svetih manastira’ čini zajednicu planine Atos. Ova zajednica, sa više od 1000 godina istorije, prolazila je kroz uspone i padove. Iako je bivala na udaru različitih napadača, njen sveti, monaški duh ostao je netaknut. U danima prosperiteta, okupljala je više od 20.000 monaha. Ako se na to dodaju i mirjani, laici koji su tu živjeli kao radnici, drvosječe ili graditelji, Atos je vrvio od života. To je ostavilo posljedice na prirodno okruženje, naročito u područjima oko manastira. Veliki dio drvene građe za potrebe gradnje i popravke je došao iz šuma Atosa. Drvo iz hrastovih i kestenovih šuma je bilo naročito traženo, ali se koristilo i drvo jele i crnog bora. Uprkos neorganizovanoj sječi tog vremena i ograničenim mogućnostima transporta, nije došlo do nepovratne štete za raznolikost biljnih vrsta. Treba imati na umu izraženu sposobnost prirodnog ekosistema da se regeneriše. Ekosistemi zimzelenih, širokolisnih šuma u području na kojem se nalazi većina manastira, kelija i skitova (kuća) su značajnije izmijenjeni uslijed branja drveta za loženje. Čak su i danas glavni izvor energije za manastire, skitove i kelije upravo drvo i ugalj. To je razlog zašto u manjoj ili većoj mjeri stradaju zimzelene širokolisne šume u blizini skoro svih manastira. Pored potrebe da se prostor iskrči za izgradnju zgrada i radnog prostora, manastirima je trebala i zemlja za poljoprivredu, odnosno proizvodnju hrane za monahe i posjetioce. 
 

Glavne poljoprivredne aktivnosti monaha su podrazumijevale sadnju vrtova sa povrćem, maslinjaka, vinograda i voćnjaka. Kako bi stvorili izglede za samoodrživ život, bilo je potrebno iskrčiti šumu. Takvo očišćeno područje nije veće od 5-10 % ukupne površine poluostrva od približno 30.000 ha (300 km2), ali ekosistem nije ostao netaknut. Potreba za drvenom građom i drvetom za loženje uticala je na strukturu i izgled ekosistema. Zahvaljujući tome što se tri vrste koje čine ekosistem planine Atos, izuzev četinara, uglavnom lako podmlađuju i regenerišu, kao i činjenici da ih ne ugrožavaju domaće životinje koje pasu (naročito koze), ekosistem se oporavljao relativno brzo. Zahvaljujući tome je krajolik ostao relativno očuvan i nakon dugog niza godina. Ekosistem je u stanju oporaviti se i nakon šumskih požara zbog sposobnosti četinara, a naročito crnog bora, da se regeneriše poslije izloženosti vatri, kao i zbog sposobnosti širokolisnog drveća da se razmnožava. 
 

Od sredine do kraja 19. vijeka, započeo je novi period šumskih ekosistema na poluostrvu. Potrebe Halkidikija za rudama i povećana potrošnja drveta kestena u poljoprivredi je dovela do uvođenja sistematskog upravljanja iskorištavanjem šuma koje je postalo značajan izvor prihoda za većinu manastira. Iskrčavanje u kojem su stradale jele i ostale vrste drveta je dovelo do nestanka visokih, mješovitih šuma u središnjoj zoni, i nastanka niskih šuma kestena. Mladice kestena rastu vrlo brzo u poređenju sa drugim vrstama drveća, i bolje podnose sjenku. Što je nekad bila gusta, bogata, šarolika šuma sa starim, velikim i visokim stablima, koje je opisao Griesebach (1839), preraslo je u skoro ujednačene i guste niske šume kestena. Obuhvatajući sve opisano, želimo istaći da su velika raznolikost geoloških formacija i stijena, duboko naboran teren, velika nadmorska visina planine Atos, u kombinaciji sa različitim tipovima klime, izolovanošću tog područja i činjenicom da ga ne pohode nomadska stada životinja koje pasu, stvorila mozaik raznovrsne vegetacije od tipične mediteranske, do alpske. Karakteristični su zadivljujuća vitalnost i gustina te izuzetan biodiverzitet flore i faune. Krajolik oblikovan takvom kombinacijom vegetacije i terena je rijetko lijep i raznovrstan. Takav krajolik je jedinstven. Kreće se od ‘pitomih’ obala do ‘divljih’ klanaca, kamenjara i izdignutih stijena. Sve je to obuhvaćeno pojmom ‘magija Atosa’, i to mora ostati u prirodnom stanju. Prirodno okruženje planine Atos predstavlja vječitu kariku u lancu njegovog cjelokupnog kulturnog naslijeđa. 

«Το φυσικό κάλλος του Αγίου Όρους», „The natural beauty of Mount Athos”, Ημερολόγιο – Calendary 2003., Έκδοση «Αγιορείτικη Εστία» – izdanje „Agioreitiki Estia“.
Izvor: http://pemptousia.com/

Prevod: Snježana Đorđić
09.01.2016.