MANASTIR LEPAVINA - SRPSKA PRAVOSLAVNA CRKVA

A+ A-

DOKTOR JASMINA GRKOVIĆ - MEJDžOR PIŠE O MIROSLAVLjEVOM JEVANĐELjU

Izvor: Glas srpske, 09.02.2006.

Miroslavljevo jevanđelje je najdragocenije delo srpskog kulturnog nasleđa. To je nešto čime bi se svaki narod ponosio, uz zahvalnost brojnim generacijama koje su tokom više od osam vekova ovaj rukopis čuvale i predale nam ga u nasleđe
MIROSLAVLjEVO jevanđelje je najstariji i svakako najreprezentativniji spomenik starosrpske ćirilske pismenosti, pisan srpskom redakcijom staroslovenskog jezika, tj. srpskoslovenskim jezikom.
Nastalo je krajem 19. veka, u vreme stvaranja srpske države, najverovatnije u periodu 1180-1191. godine, a pisano je za humskog kneza Miroslava, sina Zavidina, a brata Stefana Nemanje. Pretpostavlja se da je bilo namenjeno episkopskoj crkvi svetog Petra i Pavla u Bijelom Polju na Limu, zadužbini kneza Miroslava.

Ovaj spomenik privlačio je mnogo puta pažnju istraživača. Pored mnogobrojnih radova, njemu su posvećene i monografske publikacije St. Kuljbakina, L. Mirkovića i J. Vrane. Godine 1986. pojavilo se njegovo kritičko izdanje, koje su priredili G. Jovanović i N. Rodić.
Lj. Stojanović je 1897. objavio fotolitografsko izdanje spomenika, a 1988. svetlo dana je ugledalo i fototipsko izdanje, čiji su priređivači V. Topalović, D. Mrđenović i B. Brkić.

Tekst jevanđelja je pisan u dva stupca crnom bojom, a većina naslova crvenom bojom. Izuzetno je bogato ukrašeno, sadrži čak 296 minijatura crtanih perom, a zatim bojenih crvenom, zelenom, žutom i belom bojom i ukrašenih zlatom.
Inicijali su raznovrsni, počev od onih sa geometrijskim prepletom, preko kombinacija geometrijskih i biljnih prepleta, do inicijala sa biljnim elementima i predstavama stvarnih i fantastičnih životinja, a određen broj inicijala sadrži i ljudsku figuru.
U umetničkom pogledu, reč je kombinaciji romaničkog stila i vizantijske tradicije, što odslikava preplitanje zapadnih i istočnih uticaja u ovom periodu.

----------------------------------------------------------------------------

JEZIK

Srpskoslovenski jezik u Miroslavljevom jevanđelju je već normiran, što ukazuje na to da je do vremena njegovog nastanka morao proteći duži period u kojem se formirao jezik srpske redakcije. Danas se većina istraživača slaže u tome da nastanak srpske redakcije pada najverovatnije još u jedanaesti vek, dok neki ovu granicu pomeraju i dublje u prošlost, čak u deseti vek. Dakle, Miroslavljevo jevanđelje jeste najstariji sačuvani, ali sigurno ne i najstariji srpski spomenik. Oni koji su mu prethodili su, nažalost, izgubljeni ili uništeni.

----------------------------------------------------------------------------

Po tipu je izborno jevanđelje, bogoslužbena knjiga u kojoj su tekstovi raspoređeni prema čitanjima u toku godine. Po svom tekstološkom sklopu ono je arhaično, spada u prvu, najstariju redakciju, zajedno sa staroslovenskim spomenicima kao što su Marijino i Asemanijevo jevanđelje ili Savina knjiga.
U okviru tipologizacije slovenskih izbornih jevanđelja (aprakosa) Miroslavljevo jevanđelje je usamljeno i sasvim osobito, razlikuje se od glavnog tipa aprakosa koji je bio rasprostranjen ne samo na južnoslovenskom terenu, već i među Istočnim Slovenima.
Ono je, po svoj prilici, trag neke relativno rano izgubljene tekstološke redakcije staroslovenskog izbornog jevanđelja, kojoj je pripadao predložak sa kojega je prepisano. Arhipredložak je svakako, sudeći prema određenim jezičkim crtama, bio makedonskog tipa, arhaičan u morfološkom i leksičkom pogledu. I ovo ne treba da čudi, budući da je glavni, iako ne jedini tok staroslovenske pismenosti, kojim je ona ušla u srpske zemlje, bio istočni ogranak ćirilo-metodijevske tradicije, potekao iz Ohrida, odakle je strujao na sever i severozapad prema Rasu, Prizrenu, Skadru, Duklji i Humu.

Jevanđelje su pisala dva pisara. Glavni pisar, čije ime ne znamo, a koji je dugo bio poznat kao Varsameleon, napisao je skoro ceo tekst, dok je dijak Gligorije napisao manji deo, kao i zapis na kraju teksta. Po L. Mirkoviću, on je bio i autor inicijala i minijatura, dok J. Vrana u iluminatoru vidi treće lice. Zanimljivo je da dva pisara predstavljaju dve pravopisne tradicije.
Glavni pisar piše bosansko-humskim pravopisom, koji je naslednik glagoljskog tipa pravopisa u srpskoj tradiciji, dok se kod Gligorija uočavaju crte pravopisa sa ligaturama, poniklog takođe u okviru staroslovenske pismenosti, a poznatog pod imenom ćirilski pravopis. I ovo ukazuje na previranje, koje će se ubrzo završiti dominacijom pravopisa sa ligaturama u istočnim srpskim zemljama, čiji je krajnji rezultat raški pravopis.
Ova pravopisna evolucija, čije zametke vidimo kod Gligorija, doživeće ekspanziju prevashodno u Raškoj u 13. veku i normiraće se u 14. Izvan ovoga kretanja ostaje bosanska i donekle humska pismenost, verna starijoj tradiciji. Bosanska ćirilička pismenost ostaće u pravopisnom (i ne samo pravopisnom) pogledu arhaična, te srednjovekovni ćirilski dokumenti iz Bosne imaju isti tip pravopisa kao glavni pisar Miroslavljevog jevanđelja.


----------------------------------------------------------------------------
HILANDAR

Miroslavljevo jevanđelje se vekovima čuvalo u manastiru Hilandar na Atosu. Sredinom 19. veka ruski vladika i naučnik P. Uspenski je tokom boravka u Hilandaru, očaran lepotom rukopisa, isekao jedan list i odneo ga u Petrograd, gde se i danas čuva. Kada je kralj Aleksandar Obrenović 1896. godine posetio Hilandar, bratstvo manastira mu je u znak zahvalnosti za pruženu materijalnu pomoć, koja je manastir spasla od pada u bugarske ruke, poklonilo rukopis, da bi sledeće godine svetlo dana ugledalo pomenuto fotolitografsko izdanje Lj. Stojanovića.
----------------------------------------------------------------------------

Jezik jevanđelja je, kao što je rečeno, srpskoslovenski, književni jezik ponikao na staroslovenskim osnovama, koji je u Srba imao i najdužu tradiciju književnog jezika, od 12. sve do 18. veka, kada ga je, sticajem političkih i kulturnih prilika, zamenila ruska redakcija staroslovenskog jezika.
Sudbina Miroslavljevog jevanđelja bila je neobična, i pratila je, na izvestan način, sudbinu srpskog naroda u teškim vremenima dva svetska rata. Kada je srpska vojska u Prvom svetskom ratu odstupala preko Albanije, među kraljevom arhivom nošena je i ova knjiga, te je dospela na Krf, gde je čuvana do 1918.

Posle rata je smeštena u trezor Glavne državne banke u Beogradu, odakle je 1935. godine preneta u Muzej kneza Pavla. Zahvaljujući svesti o vrednosti ovoga spomenika, te važnosti čuvanja kulturnog nasleđa kao temelja očuvanja nacionalnog bića, Miroslavljevo jevanđelje je 1941. godine odneto u manastir Raču na Drini, gde je bilo predato igumanu Platonu i sakriveno u podu crkvenog oltara. Potom je, najverovatnije 1943, odneto u Beograd, gde se i danas nalazi, u Narodnom muzeju.
Miroslavljevo jevanđelje je u junu 2005. godine upisano u Uneskov program "Pamćenje sveta" (Memory of the Njorld), u kojem se nalazi 120 dokumenata koji se smatraju svetskom baštinom, poput francuske Deklaracije o pravima čoveka i građanina iz 1789, rukopisa H. K. Andersena, N. Kopernika, Šubertovih i Šopenovih dela i Gutenbergove Biblije. U sertifikatu stoji da ono "najbolje dokumentuje jedan od segmenata ljudskog stvaralaštva svoga vremena".

Tako je ovo, verovatno najdragocenije delo srpskog kulturnog nasleđa, ušlo i zvanično u red najvrednijih spomenika ljudskog stvaralaštva. I to je nešto čime bi se svaki narod ponosio, uz zahvalnost brojnim generacijama koje su tokom više od osam vekova ovaj rukopis čuvale i predale nam ga u nasleđe.

(Autorka je profesor Filozofskog fakulteta u Banjoj Luci i Novom Sadu)
preuzeto sa http://www.glassrpske.com/site/3369/default.aspx

A+ A-